جک سقفی یا ceiling jack وسیله‌ای است که جهت کفراژ بندی تیرها و قالب بندی سقف، از جمله سقف‌های تیرچه بلوک و دال‌های بتنی، مورد استفاده قرار می‌گیرد. هنگام ساخت سقف یک ساختمان، این جک‌ها را به حالت ایستاده قرار می‌دهند تا بار ناشی از وزن سقف را تحمل کنند. جک سقفی، سازه را ثابت نگه می‌دارد و از فرو ریختن آن جلوگیری می‌کند. این جک نقشی حیاتی در مرحله بتن ریزی سقف را ایفا می‌کنند. در کل دو نوع جک سقفی وجود دارد؛ جک صلیبی و جک عراقی.
جک صلیبی با نام‌های جک سقفی T شکل و یا جک سقفی صلیب دار نیز شناخته می‌شود. برای ساخت تمام سقف‌ها به جک نیاز است. پرکاربردترین نوع آن‌ها جک صلیبی است که در ادامه بیش‌تر به آن می‌پردازیم.
انواع جک صلیبی
به طور عمده جک‌های سقفی به دو صورت سبک و سنگین ساخته می‌شوند. جک‌های سبک از لوله پایینی با ضخامت ۲.۵ میلی‌متر و لوله بالایی با ضخامت ۲ میلی‌متر ساخته می‌شود. درحالی در ساخت جک‌های سنگین لوله‌های بالایی و پایینی با ضخامت ۲.۵ میلی‌متری به کار می‌روند. جک‌های سنگین از مقاومت بیش‌تری نسبت به جک‌های سبک برخوردار هستند.
جک صلیبی یا T شکل، به دو دسته ساده و متحرک تقسیم بندی می‌شود. جک صلیبی ثابت، پرکاربردتر و پرفروش‌تر است. این جک دارای بخشی به نام رزوه در قسمت میانی و همچنین دارای قسمت صلیبی ثابت است که با آن می‌توان ارتفاع را تنظیم کرد. همین ثابت بودن قسمت صلیبی این نوع جک‌ها یکی از بزرگ ترین معایب آن‌هاست.
با وجود اینکه امکان تحرک قسمت صلیبی در این جک وجود ندارد و کمی کار را برای کارگران سخت می‌کند، اما به دلیل اینکه این قسمت آن دارای پهنای زیادی است می‌توان در موارد گوناگونی از آن بهره برد. چرا که قسمت بیش‌تری از سقف را پوشش میدهد و ثابت نگه می‌دارد.
جک صلیبی متحرک، بر خلاف نمونه‌ی ثابت آن دارای انعطاف بیش‌تری است و می‌توان آن را به راحتی در ارتفاع دلخواه تنظیم کرد. این جک‌ها دارای مهره‌ای هستند که در قسمت میانی تعبیه شده است. این مهره امکان تنظیم ارتفاع دلخواه به حداکثر (هنگام باز بودن جک) و حداقل ارتفاع (هنگام بسته بودن جک) را فراهم می‌کند.
ویژگی‌های جک صلیبی
جک صلیبی همانطور که از اسمش پیداست از دو لوله عمود برهم و با اندازه های متفاوت ساخته شده است. معمولا این نوع جک‌های سقفی را از جنس استیل می‌سازند. جک صلیبی با توجه به کاربردی که برای آن در نظر گرفته شده‌اند، در ارتفاعات مختلفی ساخته می‌شوند. این جک‌ها در ارتفاعات ۳ متر تا ۵.۵ یا حتی ۶ متر نیز ساخته می‌شوند. بد نیست بدانید ایده‌آل‌ترین ارتفاع برای جک‌های صلیبی ۳.۵ متر است.
از مزایای این نوع جک‌ها می‌توان به وزن سبک، سرعت عمل در برپایی و جمع کردن، راحتی تنظیم و تغییر ارتفاع، مقاومت بالا و ایمنی کافی، کاهش عملیات اجرایی به دلیل پیش ساخته بودن قطعات و همچنین مقرون به صرفه بودن آن‌ها اشاره کرد.
اجزای سازنده جک صلیبی
جک صلیبی از سه قسمت مهم نری، مادگی و رزوه تشکیل شده است. این سه بخش تشکیل دهنده جک با هم به استحکام آن و نگه‌داری وزن سقف کمک می‌کنند. قسمت پایینی آن، که نسبت به زمین به صورت عمودی قرار می‌گیرد، را لوله‌ای با ارتفاع زیادتر تشکیل میدهد. این لوله با توجه به نوع جک و نوع کاربرد آن در ضخامت‌های گوناگون ساخته می‌شود. نوع معمول آن با قطر ۶ سانتی‌متر و ضخامت ۲ میلی‌متر است.
قسمت بالایی جک که درست روی میله دیگر قرار می‌گیرد، را نیز لوله‌ای به قطر ۶ سانتی‌متر و ضخامت ۲.۵ میلی‌متر تشکیل میدهد. روی لوله نری سوراخ هایی با فاصله ۱۰ سانتی‌متر از هم تعبیه شده که به جک قابلیت تغییر و تنظیم ارتفاع را میدهد.
روی لوله مادگی پیچ و مهره وجود دارد که در سوراخ‌هایی که روی لوله نری با پین فنردار تعبیه شدند، قرار می‌گیرد و دو لوله را به هم وصل می‌کند. مهم‌ترین چیزی که باید در ساخت این جک‌ها در نظر گرفته شود، تراز بودن آن‌هاست که موجب تراز کردن سقف می‌شود. چرا که اگر این دو لوله دقیقا تراز نباشند و زاویه ۹۰ درجه باهم نسازند، سقف دچار خمیدگی شده و کج می‌شود. برای جلوگیری از این مشکل در همه جک ها، چه جک صلیبی و چه عراقی، دو بازوی کوچک به صورت مورب از لوله مادگی به لوله نری وصل می‌کنند. این دو لوله نقش گونیا را ایفا کرده و به تراز بودن جک کمک می‌کنند.
لازم به ذکر است که در ساخت این جک ها به هیچ عنوان از لوله‌های درزدار استفاده نمی‌کنند. چرا که همانطور که گفته شد این جک ها باید وزن هایی با واحد تن را تحمل کنند و قاعدتا جک‌های ساخته شده با لوله درزدار تحمل همچین وزنی را ندارند.